ماهنامه صنعت کار نوشت، طی سال‌های اخیر فضاهای تجاری در کلان‌شهر تهران باعث ایجاد تغییر و تحول در کسب‌وکارها شده است.طی این سال‌ها تغییر در ساختار کسب‌وکارها از بازار سنتی تا بورس‌های تخصصی فروش محصولات و لوازم مورد نیاز، پاساژها، فروشگاه‌های متمرکز عمده‌فروشی و درنهایت کالاهای موردنیاز در مراکز تجاری منتهی شده، اکنون نیز موردتوجه مدیران و پژوهشگران شهری قرارگرفته است. حال اهمیت رسیدگی به ساختار شهری نه‌تنها از بعد اقتصادی، بلکه از بعد ترافیکی و شهری نیز مشکلاتی به همراه داشته است، چراکه بسیاری از خریداران و مراجعه کنندگان این مراکز از نقاط دور و نزدیک به تهران می‌آیند ، مشکلات متعدد ترافیکی ایجاد می‌کنند. از طرفی دیگر به نظر می‌رسد اگر سرمایه‌گذاران، سرمایه‌های خود را به سایر شهرها و شهرستآنها ببرند و از تجمیع تعداد زیادی مرکز تجاری در تهران اجتناب کنند، نه‌تنها رونق ساخت‌وساز، بلکه رقابت در بازار و رونق اقتصادی به سایر شهرها نیز منتقل می‌شود و دیگر کسادی بازار و مشکلات ترافیکی تهران را احاطه نمی‌کند.
تجاری‌سازی از چه زمانی رونق گرفت؟
از احداث اولین مرکز تجاری تفریحی در تهران، تاکنون مدل ساخت و نوع عرضه خدمات تفریحی، رفاهی در این مراکز متغیر بوده، به‌گونه‌ای که اولین مراکز تجاری تهران به چند فروشگاه و برند پوشاک و درنهایت به چند کافی‌شاپ و رستوران منتهی می‌شد. اما امروز حتی کوچک‌ترین مراکز تجاری نیز، به سال‌های سینما و تئاتر، طبقه مجزا شهربازی کودکان، رستورآنهای متعدد،هایپرمارکت و فروشگاه پوشاک مجهز شده‌اند که هر یک از این مراکز به میزان همان تعداد طبقه‌ای که از سطح زمین دارد، در زیرزمین نیز دارای پارکینگ طبقاتی است. اکنون این روزها که ساخت‌وساز مراکز تجاری یا مال‌ها رو به افزایش است، در کنار همه مزایای این مراکز، معایبی نیز به چشم می‌خورد که از جمله مهم‌ترین آنها، مشکلاتی از قبیل ترافیک‌های چندین ساعته و شلوغی‌های دائمی‌آخر هفته در اطراف این مراکز و عاصی شدن ساکنان این مناطق است. بااین‌حال بازهم مجوز تجاری‌سازی صادر می‌شود و جیب سرمایه‌گذاران از ساخت و اجاره واحدهای تجاری آنها پرتر می‌شود. همین مراکز تجاری که طی چهار سال اخیر و پس از رکود شدید در ساخت مسکونی، سرمایه‌هارا به این بازار ساخت و ساز کشاند، این روزها خودشان از کسادی بازار گلایه می‌کنند. چرا که با یک حساب سرانگشتی برخی مناطق شمال شهر بیش از 25 مرکز تجاری ساخته شده است که هنوز با گذشت چند سال، واحدهای تجاری آنها خالی است.
رکود مسکن به نفع تجاری سازها شد
درست از سال 92 که بذر رکود در بازار خریدوفروش مسکن پاشیده شد، سرمایه‌گذاران بزرگ و سازندگان نیز کم‌کم سرمایه‌های خود را به سمت بانک‌ها و سایر بازارهای سرمایه‌ای منتقل کردند. اما از طرفی دیگر برای جلوگیری از توقف ساخت‌وساز در شهر و پیشگیری از مشکلاتی همچون بیکاری صنایع وابسته به ساخت‌وساز، ناگهان صدور مجوز تجاری‌سازی تسهیل شد. تا جایی که حتی برخی مراکز تجاری بزرگ در تهران برای اخذ مجوز از شهرداری و دریافت تراکم، قول شراکت شهرداری در ساخت و یا هزینه‌های حاصل‌شده از پارکینگ این مراکز را دادند. حالا باگذشت بیش از چهار سال از رکود ساخت‌وساز مسکونی، تجاری‌سازی رونق گرفته و هرروز هرتر محله، بزرگ‌ترین زمین‌ها به‌قصد تجاری‌سازی پی‌ریزی می‌شوند. به گفته برخی صاحب‌نظران و انبوه‌سازان مسکن در تهران، این روزها تجاری‌سازی به‌گونه‌ای در حال رشد است که گویی تا چند سال آینده به ازای هر ایرانی یک مرکز تجاری احداث می‌شود.
جولان تجاری‌ها در پایتخت
افزایش ساخت‌وساز تجاری‌ها در سه سال اخیر در تهران به‌گونه‌ای شده است که بسیاری از مسئولان و کارشناسان مدیریت شهری را نسبت به آینده تهران نگران کرده، چراکه اکثر این مراکز به میزان طبقاتی که از سطح زمین بالا رفته‌اند، به همان میزان هم در دل زمین ریشه کرده‌اند و همین امر موجب سست شدن زمین هر منطقه و کاهش استحکام تردد خواهد شد، چه برسد که برخی مناطق در کنار برج‌های مسکونی و ساختمآنهای بلندمرتبه، چندین مرکز تجاری بزرگ و کوچک با پارکینگ‌های طبقاتی صاحب‌اند. البته احداث مراکز تجاری یا همان مال‌ها در تهران، اکثراً در شمال و غرب تهران تجمیع شده‌اند و شرق و جنوب تهران هنوز از کمبود مراکز تجاری نفس می‌کشند.البته به نظر می‌رسد ساخت‌وساز مراکز تجاری یا مگا مال‌ها به تبعیت از کشورهای توریستی و اطراف ایران به‌گونه‌ای شده است که هر سرمایه‌گذاری که نمی‌داند سرمایه‌اش را در کدام بازار پی‌ریزی کند، مجوز تجاری می‌گیرد و با پیش‌فروش کردن واحدهای تجاری و طبقات آن سود خوبی کسب می‌کند.
تجاری‌سازی اقتصاد را تکان می‌دهد؟
«هرچه بیشتر تجاری‌سازی شود، بازهم اقتصاد تکان نمی‌خورد»، این جمله را کارشناسان اقتصادی و فعالان بازار خرد می‌گویند که اگر شهرداری‌ها و مدیران شهری بر این باورند که با افزایش تعداد مراکز تجاری کسب‌وکارها رونق می‌گیرند و اقتصاد بازار تقویت می‌شود، اشتباه کرده‌اند. چراکه با احداث مگا مال‌ها، تنها حساب صاحبان سرمایه پرپول تر از گذشته می‌شود. البته لازم به ذکر است که گرچه احداث این مراکز به اشتغال‌زایی کمک می‌کند، اما اشتغال‌زایی که فقط ماه‌ها و روزهای ابتدایی رونق داشته باشد، نه‌تنها در اقتصاد تأثیری ندارد، بلکه حتی باعث ایجاد ضرر بازار و اتلاف سرمایه هم می‌شود. به همین دلیل در حال حاضر تعداد زیادی از واحدهای تجاری در این مراکز باگذشت چند سال پس از افتتاحشان، همچنان خالی است، چراکه نه‌تنها کسب‌وکارها کشش پرداخت اجاره‌بهای ماهانه چندین میلیون تومانی را ندارند، بلکه حتی رفت‌وآمد مشتریان در این مراکز تنها به قدم زدن و به‌نوعی تماشای این فروشگاه‌ها محدودشده است. به گفته برخی انبوه‌سازان؛ در حال حاضر تجاری‌سازی در تهران اشباع‌شده دیگر ساخت‌وساز مراکز تجاری بزرگ به نفع سازندگان نیست، چراکه خالی بودن تعداد زیادی از واحدهای مراکز ساخته‌شده بیانگر عدم کشش بازار و کاهش قدرت مالی مستأجران و پرداخت اجاره‌های میلیونی واحدهای تجاری است. در همین رابطه نیز حسن محتشم- رئیس انجمن انبوه‌سازان تهران گفته، لازم است تا شورای عالی ساخت، شرایط ساخت‌وساز در تهران را بار دیگر موردبررسی جدی قرار دهد تا بارگذاری جمعیت و برنامه‌ریزی ساخت ساز تجاری و مسکونی در تهران کنترل شود.
تجاری‌سازی یا مصرف‌گرایی؟
گرچه تجاری‌سازی در بسیاری شهرهای توریستی کشور همچون مشهد واحدی نیاز است که البته ازیاد آن‌هم کارشناسان را نگران کرده است، اما اینکه بتوانیم همچون سایر کشورهای اطراف که به‌واسطه مراکز تجاری و مگا مال‌ها جذب توریست کنند، برای تهران کمی‌دور از تصور است. زیرا باید پیش از ساخت هر یک از این مراکز و جذب توریست و مشتری، زیرساخت‌های توسعه‌ای شهری پایتخت ارزیابی و اجرایی شود، در غیر این صورت مصرف‌گرایی جای تجاری‌سازی را خواهد گرفت. حدود سال 93 که مراکز تفریحی تجاری در ایران به‌اندازه امروز رونق نداشت و هنوز تعداد کمی‌مرکز تجاری احداث‌شده بود، رسانه‌های خارجی ایران را کشوری مصرف‌گرا خواندند، به‌گونه‌ای که روزنامه نیویورک‌تایمز نوشت؛ « ساخت مراکز خرید، رشد مال‌ها و مجموعه‌های تجاری در ایران خلاف روند وضعیت اقتصاد ایران است».
حال به باور برخی اقتصاددانان، حضور افراد در مراکز خرید به‌عنوان بازدید از کالاهای لوکس نیاز کاذب به افرایش این مراکز را نیز ایجاد کرده است و مدیران شهری را بر آن داشته تا به‌جای کاهش مصرف‌گرایی و کاهش وقت‌گذرانی در مراکز خرید به جنبه اقتصادی آن توجه بیشتری نشان دهند و هرروزه پروانه‌های بیشتری برای ایجاد این مراکز صادر کنند. از سوی دیگر افزایش این مراکز نیز حضور مردم را در مراکز تفریحی کاهش داده و مدیران شهری نیز برای کسب درآمد بیشتر و کسب سود بلندمدت، افزایش تعداد مراکز خرید را در سر می‌پرورانند که نتیجه آن شهری همچون تهران با گسترش روزافزون مرکز تجاری می‌شود. البته نمی‌توان گفت که تجاری‌سازی در تهران بابی توجهی همراه بوده است، زیر از سال 92 که اولین همایش بین‌المللی تجاری‌سازی توسط دانشگاه تهران برگزار شد، آینده‌پژوهی و آینده‌نگاری، الگوهای فرهنگی سیاست‌ها، قوانین شهری نظام و ساختار، مدیریت تجاری‌سازی ایده‌ها، توسعه فناوری بازاریابی و فروش و استانداردسازی مورد اهمیت قرار گرفت، اما از آن زمان تاکنون هنوز تهران با برنامه جامعی مبنی بر کنترل ساخت‌وساز مال‌ها و مراکز خرید بزرگ همراه نشده است. اما فارغ از خوب و بعد رونق تجاری سازی در کلان شهری همچون تهران به نظر می‌رسد تغییراتی که منجر به مدرنیته شدن و برطرف شدن نیازهای مردم به ساده ترین روش باشد، بیش ا زپیش مورد توجه است، چراکه در بازارهای خرد اقتصادی، حرکت از بازار سنتی به سمت مدنیته شدن در همه جوامع آغاز شده است و شاید ایجاد این چنین فضاهای تجاری راهی برای خودنمایی و تحو بازارهای جدید باشد. به همین دلیل باید در کنار همه معایب رشد تجاری سازی و آسیب‌های آن، این بخش نیز مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد تا علاوه بر حل مشکلاتش، مزایای آن نیز در اقتصاد کسب و کارها اثرگذار باشد.
خبرنگار صنعت کار: نگار میرکریمی
انتهای پیام/
